Baza wiedzy
Podstawy prawne ubiegania się o odszkodowanie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie wynikają zarówno z prawa międzynarodowego, jak i krajowego. Zgodnie z art. 9 ust. 5 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, każdy bezprawnie aresztowany lub zatrzymany ma prawo do odszkodowania, którego może dochodzić na drodze sądowej3. Podobny zapis znajduje się w art. 5 ust. 5 Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności5. W prawie polskim podstawę stanowi art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, który gwarantuje prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej35.
Tymczasowe aresztowanie uznawane jest za oczywiście niesłuszne przede wszystkim gdy oskarżony został prawomocnie uniewinniony od popełnienia zarzuconego mu czynu lub wobec którego umorzono postępowanie4. W takich przypadkach Skarb Państwa odpowiada na zasadzie ryzyka. Nie ma znaczenia, że w momencie stosowania aresztu istniały wystarczające podstawy do zastosowania najsurowszego ze środków zapobiegawczych. Oskarżony prawomocnie uniewinniony ma pełne prawo złożyć wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie za krzywdę wynikłą z tymczasowego aresztowania4.
Tymczasowe aresztowanie uznawane jest za oczywiście niesłuszne przede wszystkim gdy oskarżony został prawomocnie uniewinniony od popełnienia zarzuconego mu czynu lub wobec którego umorzono postępowanie4. W takich przypadkach Skarb Państwa odpowiada na zasadzie ryzyka. Nie ma znaczenia, że w momencie stosowania aresztu istniały wystarczające podstawy do zastosowania najsurowszego ze środków zapobiegawczych. Oskarżony prawomocnie uniewinniony ma pełne prawo złożyć wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie za krzywdę wynikłą z tymczasowego aresztowania4.
Aby ubiegać się o odszkodowanie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie, należy złożyć stosowny wniosek w wydziale karnym sądu okręgowego właściwym ze względu na położenie sądu, w którym wydano orzeczenie w I instancji4. We wniosku należy powołać się na wyrok uniewinniający (w przypadku prawomocnego uniewinnienia), wskazać wszelkie okoliczności uzasadniające wniosek i wykazać je dowodami4. Szczególnie ważne jest określenie, jak długo trwało aresztowanie, w jakiej jednostce penitencjarnej było stosowane oraz opis wszelkich okoliczności związanych ze stosowaniem niesłusznego aresztowania4.
Wniosek o odszkodowanie za niesłuszne aresztowanie jest wolny od opłat sądowych4. Takie rozwiązanie ma na celu ułatwienie poszkodowanym dochodzenia swoich praw i uniknięcie dodatkowych obciążeń finansowych dla osób, które już poniosły szkody w związku z niesłusznym aresztowaniem.
Według najnowszych danych, w 2024 roku sądy zasądziły łącznie 8 mln 675 tys. zł z tytułu zadośćuczynienia i odszkodowania za niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie7. Kwotę 7 mln 268 tys. zł przyznano 113 osobom, co oznacza, że każda z tych osób otrzymała średnio po 64,3 tys. zł7. Jest to najwyższa kwota na osobę w ostatniej dekadzie i o 48 proc. więcej niż przed rokiem7. Sądy co do zasady przyjmują, że za każdy miesiąc niesłusznego pozbawienia wolności przysługuje zadośćuczynienie za krzywdę w wysokości średniego miesięcznego wynagrodzenia4.
Ubiegając się o odszkodowanie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie, należy przedstawić dowody potwierdzające fakt aresztowania (postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania), jego niesłuszność (wyrok uniewinniający lub umarzający postępowanie), czas trwania aresztowania, oraz poniesione szkody materialne i niematerialne48. W przypadku szkód materialnych mogą to być dokumenty potwierdzające utratę zarobków, koszty poniesione na obronę, czy inne wydatki związane z postępowaniem4.